جمعیت هلال‌احمر استان یزد، نهادی خیریه، غیرانتفاعی و دارای شخصیت حقوقی مستقل با هدف ارائۀ خدمات در امور امدادی، بهداشتی و جز آن‌ها در این استان.
در ۱۳۲۸ ش، در دورۀ پهلوی دوم، شعبه‌ای از جمعیت جوانان شیروخورشید سرخ، در ساختمانی با مساحت تقریبی هزار مترمربع در خیابان پهلوی (خیابان امام خمینی(ره) کنونی) شهرستان یزد به مدیریت ولی دشتی راه‌اندازی شد (سلطانی). این نهاد از ۱۳۳۵ ش، به‌منظور توسعۀ خدمات درمانی، از درمانگاه اعصاب و روان بهمن برای خدمت‌رسانی به بیماران در دوره‌ای بیست‌ساله بهره برد. در پی آن، «آموزشگاه بهیاری یزدفر» در درمانگاه دایر شد («تاریخچۀ بیمارستان ـ کلینیک ... »، بش). مهم‌ترین فعالیت نهاد تا ۱۳۵۰ ش، امدادرسانی به مردم آسیب‌دیده در سیل و زلزلۀ ۱۳۳۶ و ۱۳۴۸ ش در شهرستان‌های یزد و کرمان بوده است (سلطانی).
در ۱۳۵۲ ش بعد از تشکیل استان یزد (سالنامه ... ، ص ۸۶)، سازمان‌ها و نهادهای مختلف در قالب اداره‌کل فعالیتشان را در سطح استان گسترش دادند، فعالیت جمعیت نیز کل استان را زیرپوشش قرار داد. به‌سبب این تغییرات، جمعیت به حمایت بیشتری نیاز داشت؛ از همین‌رو، به جذب نیرو اقدام کرد و ساختمان آن به خیابان کاشانی منتقل شد (سلطانی). افزون‌بر آموزش کمک‌های اولیه به داوطلبان و همچنین، ادارۀ درمانگاه‌های شیروخورشید (واقع در خیابان کاشانی یزد)، گنبد سبز (واقع در محلۀ گنبد سبز یزد)، حکیم‌زاده (واقع در میدان شاه) و پهلوی (واقع در خیابان فرخی یزدی)، به جمع‌آوری کمک‌های مالی افراد نیکوکار برای کمک به نیازمندان استان و خارج از استان برای تهیۀ ارزاق، جهیزیه و مایحتاج آنان اقدام کرد (همو).
درزمینۀ گسترش و توسعۀ فعالیت جمعیت شیروخورشید سرخ استان یزد، در ۱۳۵۷ ش، اکبر اربابی، از خیران بنام یزد، قطعه‌زمینی به مساحت دو هزار مترمربع را برای ساخت پایگاهی به‌منظور جمع‌آوری و انتقال خون، به جمعیت واگذار کرد و در ۲۴ شهریور ۱۳۵۹، ساختمان آن با ۵۸۰ مساحت مترمربع، نیز پنج کارمند و یک پزشک افتتاح شد («تاریخچۀ اداره‌کل ...»، بش).
هم‌زمان با اوج‌گیری انقلاب اسلامی ایران در فاصلۀ سال‌های ۱۳۵۶-1357 ش و حضور گستردۀ مردم یزد در راه‌پیمایی‌ها و مجروح‌شدن شماری از آن‌ها در درگیری با نیروهای حکومتی و همچنین، وقوع زلزله‌های گسیک کرمان (1356 ش) و طبس (1357 ش)، فعالیت اعضای جمعیت نیز گسترده‌تر شد و آن‌ها کار انتقال مجروحان به بیمارستان، کمک به آسیب‌دیدگان زلزله و احداث چادر و اسکان آنان را نیز بر عهده داشتند (سلطانی).
با پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ ش، جمعیت با تفکیک حوزۀ امدادی و درمانی روبه‌رو شد. به همین سبب، بخشی از نیروهای آموزش‌دیده و شاغل در شیروخورشید سرخ به فعالیت‌های درمانی در مراکز بهداشت و بیمارستان‌ها و بخشی دیگر، که نیروی امدادی به شمار می‌آمدند، در جمعیت به فعالیت پرداختند (همو). نام و عنوان جمعیت نیز بر اساس اسناد، در ۱۰ تیر ۱۳۵۹ به جمعیت هلال‌احمر استان یزد تغییر یافت («تاریخچۀ هلال‌احمر ...»، بش).
با آغاز جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، جمعیت هلال‌احمر یزد به فعالیت درزمینۀ رفع نیاز جبهه‌های جنگ به آمبولانس و اعزام امدادگر پرداخت. در همین سال، نخستین گروه از جمعیت، شامل یک پزشک، یک راننده و هشت امدادگر به جبهه اعزام شد. ازآنجاکه با ادامۀ جنگ در سال‌های بعد، به امدادگران بیشتری برای حضور در جبهه نیاز بود، جمعیت به برگزاری کلاس‌های آموزش امدادگری در استان اقدام کرد و در این زمینه، ازطریق صداوسیمای یزد و سخنرانی در خطبه‌های نماز جمعه و همچنین، با نصب پوسترهای تبلیغاتی در سطح استان توانست بیش از یک‌صد تن نیروی امدادگر جذب کند (سلطانی). از دیگر فعالیت‌های جمعیت در ارتباط با جنگ تحمیلی جمع‌آوری و فرستادن کمک‌های نقدی و غیرنقدی اعضای خود، مردم، شرکت‌ها، کارخانه‌ها، اداره‌ها و بیمارستان‌ها بود (زارع‌زادۀ مهریزی).
اسکان جنگ‌زدگان در استان از دیگر وظایف این جمعیت بود که از آن جمله می‌توان به اسکان موقت گروهی از مهاجران جنگ‌زده در ساختمان جمعیت هلال‌احمر واقع در خیابان کاشانی اشاره کرد (غفاری). افزون‌بر آن، جمعیت مقدمات تحصیل دانش‌آموزان جنگ‌زده را با هماهنگی اداره‌کل آموزش‌وپرورش استان نیز فراهم آورد (سلطانی).
پس از کاربرد سلاح‌های شیمیایی از سوی عراق در ۱۳۶۲ ش، فعالیت آموزشی جمعیت هلال‌احمر استان یزد برای درمان و رسیدگی به مجروحان شیمیایی بیشتر شد؛ به‌طوری‌که سالیانه پنج تا ده تن از اعضای این جمعیت برای گذراندن دورۀ آموزشی امدادگری «ش. م. ر.» (شیمیایی ـ میکربی ـ رادیواکتیو) به تهران فرستاده می‌شدند و پس‌ازآن، به آموزش امدادگران در استان یزد می‌پرداختند (قاسمی).
با طولانی‌شدن جنگ و نیاز مهاجران جنگ‌زده به اسکان دائم، این جمعیت با هماهنگی بنیاد مسکن یزد و اتاق بازرگانی به تهیۀ زمین و مصالح ساختمانی برای ساخت‌وساز مسکن ایشان اقدام کرد (غفاری).
یکی دیگر از اقدامات جمعیت هلال‌احمر انتقال مجروحان جنگی از راه‌آهن* و فرودگاه شهید صدوقی یزد* به بیمارستان‌های سطح استان و سپس، ترخیص آن‌ها بود. این فعالیت‌ها گاه، پرداخت هزینۀ پروتزهای موردنیاز جانبازان را نیز شامل می‌شد (سلطانی). دراین‌بین، جمعیت برای کمک بیشتر به مجروحان، از ۱۳۶۵-1367 ش، دو نقاهتگاه در شهرهای یزد و تفت ایجاد کرد که درمجموع، نزدیک به هزار تن در آن‌ها پذیرش شدند (قاسمی).
از دیگر فعالیت‌های جمعیت، پیگیری وضعیت اسیران و مفقودان استان یزد بود که درمجموع، ۱۲۳۰ نامه را در ارتباط با این موضوع ازطریق جمعیت هلال‌احمر کشور پیگیری کرد. این نامه‌ها نخست، به کمیتۀ بین‌المللی صلیب سرخ در تهران و پس از بررسی، به دفتر کمیتۀ بین‌المللی صلیب سرخ در ژنو و ازآنجا، به بغداد فرستاده می‌شد (غفاری).
افزون‌بر فعالیت‌های یادشده، این نهاد به‌منظور برانگیختن و ترغیب بیشتر مردم برای حضور در جبهه به نصب تراکت و پوسترهای مرتبط با جنگ و جبهه در سطح استان اقدام می‌کرد؛ همچنین، مسئولان آن از مناطق جنگی بازدید می‌کردند. شرکت در مراسم تشییع شهیدان و هماهنگی با استانداری و شرکت اتوبوس‌رانی یزد برای فراهم‌کردن امکان حضور مردم در این مراسم از فعالیت‌های دیگر جمعیت بود (زارع‌زادۀ مهریزی)؛ افزون‌بر این، در چند مرحله، بخشی از حقوق کارکنان و مسئولان جمعیت به بازسازی مناطق جنگی اختصاص داده شد (کلانتری).
در طول دفاع مقدس، شمار کارکنان این جمعیت ۷۶ تن بود که از این میان، ۳۴ تن داوطلبانه و از طریق بسیج در جنگ حضور داشتند و یک تن از آن‌ها به نام سید علی‌اکبر رضوی رتکی اسیر و پنج تن دیگر هم مجروح شدند. از امداد‌گرانی نیز که پس از گذراندن دورۀ کمک‌های اولیۀ امداد و نجات از طرف این نهاد در جبهه حضور یافتند، دوازده تن شهید شدند (زارع‌زادۀ مهریزی).
پس از پایان جنگ تحمیلی و پذیرش قطعنامۀ ۵۹۸، فعالیت جمعیت هلال‌احمر استان یزد به‌مراتب کاهش یافت و به کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان زلزله‌های جنوب گلباف کرمان در ۲۹ آبان ۱۳۶۸ و رودبار و منجیل در ۳ خرداد ۱۳۶۹ پرداخت (غفاری).
در مرداد ۱۳۶۹، هم‌زمان با بازگشت آزادگان به کشور، در استان یزد کمیتۀ استقبال از آزادگان تشکیل شد که در آن، شماری از اعضای جمعیت نیز حضور داشتند و برای استقبال از آزادگان به چراغانی خیابان‌ها و معابر، تهیۀ گل و شیرینی و آماده‌کردن حلقه‌های گل اقدام کردند. همکاری با نیروهای سپاه پاسداران در کمک‌رسانی معیشتی به خانوادۀ آزادگان و تهیه و تحویل هدایا به آن‌ها از فعالیت‌های دیگر این جمعیت بود (مشرف).
پس از جنگ، فعالیت‌های این نهاد درزمینۀ ترویج فرهنگ ایثار و شهادت عبارت است از: استخدام هجده تن از اعضای خانوادۀ شهیدان و ایثارگران؛ راه‌اندازی دفتر ایثارگران در سازمان؛ برگزاری یادوارۀ شهدا، به‌ویژه شهدای امدادگر در ۱۳۸۹ ش؛ پاسداشت خانوادۀ شهدا با بازدید دوره‌ای و رفع بخشی از نیازهای معیشتی آنان؛ مراسم استقبال از پیکر شهدای گمنام؛ برپایی نمایشگاه عکس به مناسبت هفتۀ دفاع مقدس در محل جمعیت هلال‌احمر استان یزد؛ غبار‌روبی گلزار شهدای آرامستان خلد برین* به همین مناسبت؛ و نام‌گذاری شماری از پایگاه‌های امداد و نجات جاده‌ای و اردوگاه هلال‌احمر به نام شهیدان (زارع‌زادۀ مهریزی).
مهم‌ترین پایگاه‌های جمعیت هلال‌احمر استان یزد که به نام شهیدان نام‌گذاری شده، عبارت است از: ۱. پایگاه امداد و نجات شهید عباسعلی جعفری‌فرد واقع در امامزاده سید نورالدین (ع) شهرستان اردکان؛ ۲. پایگاه امداد و نجات شهیدان امدادگر شهرستان مهریز؛ ۳. پایگاه امداد و نجات جاویدالاثر احمد متوسلیان در فیض‌آباد شهرستان تفت؛ ۴. پایگاه امداد و نجات شهید هسته‌ای احمدی روشن واقع در خرانق شهرستان اردکان؛ ۵. پایگاه امداد و نجات شهید امدادگر محمد دهقان در مسجد امام خمینی (ره) شهرستان ابرکوه؛ ۶. پایگاه امداد و نجات شهید محمد اردکانی در غزال سیاه‌کوه شهرستان اردکان؛ ۷. پایگاه شهید محمد‌رضا تاج‌فیروزه در مسجد حضرت ابوالفضل(ع) شهرستان مروستِ خاتم؛ ۸. پایگاه شهدای بافق واقع در سه‌راه چاهونِ شهرستان بافق؛ و ۹. پایگاه شهید حسین یزدانی در دهستان چاهک شهرستان خاتم (همو).
مآخذ: «تاریخچۀ اداره‌کل انتقال خون استان یزد» (بارگذاری: بی‌تا)، انتقال خون یزد، <www.mehrnews.com> (دسترسی: ۴ آبان ۱۳۹۹)؛ «تاریخچۀ بیمارستان ـ کلینیک مغز و اعصاب و روان بهمن یزد» (بارگذاری: بی‌تا)، بیمارستان بهمن یزد، bahmanclinic.ir> <www. (دسترسی: ۲۶ مهر ۱۳۹۹)؛ «تاریخچۀ هلال‌احمر استان یزد» (بارگذاری: بی‌تا)، سازمان هلال‌احمر استان یزد، <www.mehrnews.com> (دسترسی: ۸ مرداد ۱۳۹۹)؛ زارع‌زادۀ مهریزی، محسن (مشاور وقت ایثارگران سازمان هلال‌احمر استان یزد)، مصاحبه با مؤلف، ۲۱ مرداد ۱۳۹۹؛ سالنامۀ آماری کشور، به کوشش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان یزد، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، ۱۳۸۳ ش؛ سلطانی، احمد (کارمند اسبق جمعیت شیروخورشید سرخ یزد)، مصاحبه با مؤلف، ۱۳ مهر ۱۳۹۹؛ غفاری، جواد (معاون اداری ـ مالی جمعیت هلال‌احمر در سال‌های قبل از انقلاب و زمان جنگ تحمیلی)، مصاحبه با همو، ۹ مهر ۱۳۹۹؛ قاسمی، مصطفی (مدیرعامل اسبق جمعیت هلال‌احمر استان یزد)، مصاحبه با همو، ۷ مهر ۱۳۹۹؛ کلانتری، حسین (مدیر اداری ـ مالی اسبق جمعیت هلال‌احمر استان یزد)، مصاحبه با همو، ۶ مهر ۱۳۹۹؛ مشرف، کاظم (رئیس اسبق هلال‌احمر استان از ۱۳۸۹-1391 و معاون پارلمانی سابق هلال‌احمر کل کشور)، مصاحبه با همو، ۵ مهر ۱۳۹۹.
/ عبدالرضا خدادادی/